TRUNG TÂM BẢO TỒN DI SẢN VĂN HÓA THẾ GIỚI HỘI AN
Giá trị bảo tồn và phát huy di tích lịch sử Nhà tù Faifo
Di tích nhà tù Faifo nằm trên đường Lý Thường Kiệt, TP.Hội An- Ảnh: Nguyễn Cường
Di tích Nhà tù Faifo[1] do chính quyền thực dân Pháp xây dựng vào đầu thế kỷ XX, tồn tại đến năm 1947 thì bị phá hủy. Đây là nhà lao lớn ở tỉnh Quảng Nam, và cùng với các nhà tù khác cùng thời như: Côn Đảo, Lao Bảo, Hỏa Lò,... tạo thành hệ thống nhà tù hoàn chỉnh để thực dân Pháp thực hiện chính sách thống trị, đàn áp phong trào đấu tranh yêu nước, cách mạng ở nước ta lúc bấy giờ.
Hầu hết tù nhân bị địch bắt giam trong nhà tù này đều là những người tích cực tham gia phong trào yêu nước, đấu tranh cách mạng trên địa bàn Quảng Nam, Đà Nẵng lúc bấy giờ. Trong giai đoạn trước khi Đảng Cộng sản Việt Nam thành lập, đã có rất nhiều chí sĩ và đồng bào yêu nướcbị thực dân Pháp bắt giam tại Nhà tù Faifo khi tham gia các phong trào lớn: Duy Tân, Đông Du (1904 - 1908), phong trào chống sưu thuế năm 1908, Khởi nghĩa Thái Phiên (1916). Theo cụ Huỳnh Thúc Kháng viết trong tập “Thi tù tùng thoại”, số người bị bắt giam ở đây năm 1908 có đến hàng trăm người. Một số nhân vật tiêu biểu là: Huỳnh Thúc Kháng, Trần Cao Vân, Tiểu La Nguyễn Thành, Phan Thúc Duyện, Lê Bá Trinh, Đỗ Đăng Tuyển, Lê Cơ, Phan Khôi, Mai Dị, Châu Thượng Văn… Trong giai đoạn vận động thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, Hội Việt Nam cách mạng thanh niên tỉnh Quảng Nam từ năm 1927 đã có nhiều hoạt động kháng Pháp sôi nổi. Thực dân Pháp phát hiện, ra sức khủng bố, bắt giam các hội viên của Hội vào nhà tù này, trong đó có đồng chí Đỗ Quang - Bí thư Tỉnh bộ Hội. Từ khi Đảng Cộng sản Việt Nam được thành lập (03/02/1930), nhất là sau khi Đảng bộ tỉnh Quảng Nam thành lập (28/3/1930), phong trào đấu tranh cách mạng ở Quảng Nam lên cao mạnh mẽ. Thực dân Pháp và chính quyền tay sai điên cuồng đánh phá, khủng bố và bắt rất nhiều đồng bào yêu nước, chiến sĩ cách mạng đưa về Nhà tù Faifo giam giữ. Công trình nghiên cứu “Phong trào đấu tranh của tù yêu nước ở Nhà lao Hội An (1908 - 1945)” của Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Nam thống kê danh sách có tổng cộng 600 tù chính trị của Quảng Nam và Đà Nẵng bị giam ở Nhà tù Faifo trong giai đoạn 1930 - 1945. Trong đó, qua thống kê từ ấn phẩm “Kỷ yếu Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Nam (1930 - 2010)” của Tỉnh ủy Quảng Nam có đến 51 đồng chí được ghi rõ là bị giam tại Nhà tù Faifo (ấn phẩm ghi là “Nhà lao Hội An”), trong đó có 13 đồng chí là Bí thư Tỉnh ủy, 7 đồng chí là Phó Bí thư Tỉnh ủy, 4 đồng chí là Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, 27 đồng chí là Tỉnh ủy viên.
Hiện nay, Nhà tù Faifo đã không còn dấu tích kiến trúc để lại[3], nhưng với những cơ sở về tư liệu và thực tiễn có thể xác định những giá trị to lớn để bảo tồn và phát huy giá trị của di tích này
Về giá trị lịch sử: Sự tồn tại của Nhà tù Faifo là một sự thật lịch sử trong giai đoạn kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược ở Quảng Nam đầu thế kỷ XX đến năm 1945; đã được các công trình nghiên cứu lịch sử làm rõ; được Đảng bộ tỉnh Quảng Nam ghi nhận trong các công trình xuất bản về lịch sử Đảng bộ tỉnh thời gian qua. Sự tồn tại của Nhà tù Faifo góp phần làm rõ về hệ thống thiết chế giam cầm nói riêng, hệ thống cai trị nói chung do chính quyền thực dân Pháp lập ra ở Quảng Nam. Đây là bằng chứng không thể chối cải về tội ác mà thực dân, phong kiến đã gây ra đối với chí sĩ, chiến sĩ cách mạng và đồng bào yêu nước Quảng Nam, Đà Nẵng và các tỉnh khu vực miền Trung từ đầu thế kỷ XX đến năm 1945.
Những sự kiện lịch sử diễn ra tại nhà tù Faifo góp phần củng cố, bổ sung, cung cấp tư liệu nghiên cứu lịch sử về truyền thống đấu tranh yêu nước, cách mạng của Đảng bộ, quân và dân Quảng Nam, Đà Nẵng. Trong đó, những sự kiện lịch sử gắn với quá trình hoạt động của các nhân vật tiêu biểu bị giam cầm tại đây là dấu mốc quan trọng trong chặng đường hoạt động cách mạng của nhiều cán bộ lãnh đạo của Đảng, Nhà nước, các Bộ, ban ngành của Trung ương, của tỉnh Quảng Nam, Đà Nẵng và của các tỉnh bạn.
Những đóng góp của tù nhân chính trị bị giam cầm trong nhà tù Faifo là rất to lớn đối với phong trào đấu tranh yêu nước, cách mạng ở tỉnh Quảng Nam, Đà Nẵng từ đầu thế kỷ XX đến năm 1945. Trong nhà tù, tù nhân chính trị đã liên tục tổ chức phong trào đấu tranh quyết liệt với kẻ thù, góp phần ảnh hưởng và thúc đẩy phong trào đấu tranh chung ở bên ngoài. Những tù nhân chính trị sau khi ra khỏi nhà tù, trở về địa phương có đóng góp cho việc củng cố tổ chức Đảng, làm nên các cuộc vận động cách mạng rộng lớn như: Cao trào vận động dân chủ (1936 - 1939), phong trào vận động theo chương trình Việt Minh (năm 1942), phong trào mua vé số cứu quốc (năm 1943), cao trào chuẩn bị võ trang và Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong Cách mạng tháng Tám năm 1945.
Những sự kiện, nhân vật lịch sử liên quan đến di tích còn cho thấy mối liên hệ mật thiết giữa Nhà tù Faifo và các nhà tù lớn khác trong cả nước. Đặc biệt nhiều tù chính trị ở Nhà tù Faifo khi chuyển đến các nhà tù khác cũng đã tích cực tham gia, kể cả giữ vai trò lãnh đạo tổ chức phong trào đấu tranh tại các nhà tù đó. Di tích là nơi lưu giữ ký ức bi hùng về một thời không thể nào quên của Đảng bộ, quân và dân Quảng Nam, Đà Nẵng. Tại đây, hàng ngàn lượt chí sĩ, chiến sĩ cách mạng và đồng bào yêu nước bị giam cầm, tra tấn tại Nhà tù Faifo, kể cả là Trung tâm thẩm vấn trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ cứu nước cũng tại vị trí này.
Nhà tù Faifo góp phần tạo cơ sở khoa học để tiếp tục nghiên cứu đầy đủ hơn về hệ thống nhà tù trên cả nước trong thời kỳ thực dân cũng như đế quốc. Từ Nhà tù Faifo cho thấy bố cục nhà tù, bộ máy cai quản, các hình thức canh giữ, giam cầm, tra tấn, đàn áp mà bọn thực dân sử dụng đối với tù nhân chính trị ở nhà tù Faifo đều là những hình thức phổ biến mà chúng sử dụng tại các nhà tù trong cả nước cùng thời. Những hình thức mà thực dân Pháp sử dụng đối với tù nhân chính trị tại Nhà tù Faifo thể hiện sự khắc nghiệt, tàn ác, thâm độc chung của hệ thống nhà tù mà chúng lập nên, không ngoài mục đích vừa giày vò thể xác, thậm chí giết chết, vừa tiêu diệt ý chí, niềm tin về cuộc sống và tương lai đất nước của người tù yêu nước. Cũng tại nhà tù này, phong trào đấu tranh của tù nhân với những hình thức sáng tạo góp phần bổ sung, làm phong phú các hình thức đấu tranh của tù chính trị trong nhà tù thực dân, đế quốc; thể hiện phẩm chất cao đẹp của người tù yêu nước, cách mạng “thân thể ở trong lao, tinh thần ở ngoài lao”; khẳng định sự đoàn kết, không sợ hiểm nguy, ý chí quyết tâm đánh đuổi kẻ thù, một lòng theo Đảng của những người con ưu tú của đất nước trước nạn ngoại xâm.
Thực tế hoạt động đấu tranh của tù chính trị tại Nhà tù Faifo để lại nhiều bài học quý báu về sự lãnh đạo của Đảng, như: Bài học về vai trò tập hợp, đoàn kết lực lượng đấu tranh dưới sự lãnh đạo của Đảng cho mục đích và lý tưởng chung; bài học về việc quan tâm làm tốt công tác giáo dục, đào tạo lực lượng cho cách mạng; bài học về việc phát huy sức sáng tạo, linh hoạt của tổ chức Đảng trong điều kiện cách mạng cụ thể để đạt được kết quả; bài học về việc củng cố, xây dựng và bảo vệ tổ chức Đảng trong điều kiện hoạt động khó khăn; bài học về vai trò của tổ chức Đảng trong việc đoàn kết, thống nhất chỉ đạo và hỗ trợ đấu tranh giữa lực lượng bên trong và bên ngoài nhà tù.
Về giá trị văn hóa, thẩm mỹ: Di tích là nơi thử thách và trui rèn ý chí cách mạng, là trường học hun đúc lý tưởng cách mạng của hàng ngàn tù chính trị bị giam cầm tại đây. Từ đây, hầu hết tù chính trị đều trở nên trưởng thành, vững chãi hơn, làm hành trang để bước tiếp trên con đường cách mạng sau này. Di tích là nơi minh chứng sinh động về sự mất mát, hy sinh to lớn, đồng thời biểu thị truyền thống đoàn kết, niềm tin son sắc của Đảng bộ, quân và dân Quảng Nam, Đà Nẵng vào thắng lợi cuối cùng của cuộc kháng chiến trường kỳ bảo vệ đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ kính yêu.
Những tấm gương tù chính trị chiến đấu, hy sinh quên mình tại Nhà tù Faifo góp phần tô bồi truyền thống yêu nước, cách mạng của con người Việt Nam mỗi khi đương đầu với nạn ngoại xâm. Di tích có giá trị về mặt nhân văn vô cùng sâu sắc. Dẫu chế độ ăn, uống, sinh hoạt vô cùng tồi tệ nhưng người tù chính trị tại đây vẫn gắng sức đùm bọc, chia sẻ, yêu thương, chăm sóc nhau trong sinh hoạt thường ngày hay trong đấu tranh sống mái với kẻ thù để bảo vệ đến cùng đồng chí, đồng đội, tổ chức của mình. Di tích có giá trị giáo dục truyền thống rất có ý nghĩa đối với cán bộ và Nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ về truyền thống yêu nước, cách mạng, lòng gan dạ, dũng cảm, cống hiến quên mình cho Tổ quốc, quê hương. Đây còn là nơi tưởng niệm, tri ân của thế hệ hôm nay với các thế hệ đi trước; bồi đắp những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp cho thế hệ mai sau. Di tích góp phần lan tỏa giá trị văn hóa và con người xứ Quảng đến bạn bè gần xa thông qua các hoạt động phát huy gắn với du lịch tại Hội An - một trung tâm du lịch ở miền Trung cũng như cả nước.
Ngày 17/6/2025, UBND tỉnh Quảng Nam ban hành Quyết định số 1687/QĐ-UBND về xếp hạng di tích cấp tỉnh, trong đó có di tích Nhà tù Faifo. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để thực hiện công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích trong thời gian đến; trong đó để khẳng định giá trị và sự đặc sắc của các di tích nhà lao ở Hội An (bao gồm di tích này và các di tích: Nhà lao Thông Đăng, nhà lao Hội An đều đã được xếp hạng là di tích cấp Tỉnh) cần thiết định hướng và xúc tiến xây dựng hồ sơ khoa học cho hệ thống các nhà lao thời thực dân, đế quốc ở Hội An để đề nghị cấp thẩm quyền xếp hạng di tích cấp quốc gia.
* Tài liệu tham khảo:
- Hồ sơ khoa học xếp hạng di tích cấp Tỉnh nhà tù Faifo năm 2024 do Trung tâm Bảo tồn Di sản Văn hóa Thế giới Hội An lập và lưu trữ.
*Tài liệu trích dẫn:
Hầu hết tù nhân bị địch bắt giam trong nhà tù này đều là những người tích cực tham gia phong trào yêu nước, đấu tranh cách mạng trên địa bàn Quảng Nam, Đà Nẵng lúc bấy giờ. Trong giai đoạn trước khi Đảng Cộng sản Việt Nam thành lập, đã có rất nhiều chí sĩ và đồng bào yêu nướcbị thực dân Pháp bắt giam tại Nhà tù Faifo khi tham gia các phong trào lớn: Duy Tân, Đông Du (1904 - 1908), phong trào chống sưu thuế năm 1908, Khởi nghĩa Thái Phiên (1916). Theo cụ Huỳnh Thúc Kháng viết trong tập “Thi tù tùng thoại”, số người bị bắt giam ở đây năm 1908 có đến hàng trăm người. Một số nhân vật tiêu biểu là: Huỳnh Thúc Kháng, Trần Cao Vân, Tiểu La Nguyễn Thành, Phan Thúc Duyện, Lê Bá Trinh, Đỗ Đăng Tuyển, Lê Cơ, Phan Khôi, Mai Dị, Châu Thượng Văn… Trong giai đoạn vận động thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, Hội Việt Nam cách mạng thanh niên tỉnh Quảng Nam từ năm 1927 đã có nhiều hoạt động kháng Pháp sôi nổi. Thực dân Pháp phát hiện, ra sức khủng bố, bắt giam các hội viên của Hội vào nhà tù này, trong đó có đồng chí Đỗ Quang - Bí thư Tỉnh bộ Hội. Từ khi Đảng Cộng sản Việt Nam được thành lập (03/02/1930), nhất là sau khi Đảng bộ tỉnh Quảng Nam thành lập (28/3/1930), phong trào đấu tranh cách mạng ở Quảng Nam lên cao mạnh mẽ. Thực dân Pháp và chính quyền tay sai điên cuồng đánh phá, khủng bố và bắt rất nhiều đồng bào yêu nước, chiến sĩ cách mạng đưa về Nhà tù Faifo giam giữ. Công trình nghiên cứu “Phong trào đấu tranh của tù yêu nước ở Nhà lao Hội An (1908 - 1945)” của Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Nam thống kê danh sách có tổng cộng 600 tù chính trị của Quảng Nam và Đà Nẵng bị giam ở Nhà tù Faifo trong giai đoạn 1930 - 1945. Trong đó, qua thống kê từ ấn phẩm “Kỷ yếu Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Quảng Nam (1930 - 2010)” của Tỉnh ủy Quảng Nam có đến 51 đồng chí được ghi rõ là bị giam tại Nhà tù Faifo (ấn phẩm ghi là “Nhà lao Hội An”), trong đó có 13 đồng chí là Bí thư Tỉnh ủy, 7 đồng chí là Phó Bí thư Tỉnh ủy, 4 đồng chí là Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, 27 đồng chí là Tỉnh ủy viên.
Dãy xà lim trong khu vực - Ảnh: Nguyễn Cường
Ngoài tù chính trị ở Quảng Nam, Đà Nẵng, Nhà tù Faifo còn giam giữ nhiều tù chính trị ở các tỉnh miền Trung, như: Năm 1930 giam khoảng 100 tù chính trị của tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh, 120 tù chính trị của tỉnh Quảng Ngãi; năm 1940 giam 70 tù chính trị của tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh[2]... Dù bị đọa đày thân xác trong chốn lao tù khắc nghiệt, nhưng đồng bào, chí sĩ yêu nước, chiến sĩ cách mạng bị giam giữ trong nhà tù Faifo vẫn hiên ngang đứng lên, liên tục đấu tranh với nhiều hình thức dũng cảm, mưu trí, sáng tạo để giành nhiều thắng lợi lớn; đóng góp vào thành quả chung của cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền vào mùa Thu tháng 8 năm 1945 lịch sử.Hiện nay, Nhà tù Faifo đã không còn dấu tích kiến trúc để lại[3], nhưng với những cơ sở về tư liệu và thực tiễn có thể xác định những giá trị to lớn để bảo tồn và phát huy giá trị của di tích này
Về giá trị lịch sử: Sự tồn tại của Nhà tù Faifo là một sự thật lịch sử trong giai đoạn kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược ở Quảng Nam đầu thế kỷ XX đến năm 1945; đã được các công trình nghiên cứu lịch sử làm rõ; được Đảng bộ tỉnh Quảng Nam ghi nhận trong các công trình xuất bản về lịch sử Đảng bộ tỉnh thời gian qua. Sự tồn tại của Nhà tù Faifo góp phần làm rõ về hệ thống thiết chế giam cầm nói riêng, hệ thống cai trị nói chung do chính quyền thực dân Pháp lập ra ở Quảng Nam. Đây là bằng chứng không thể chối cải về tội ác mà thực dân, phong kiến đã gây ra đối với chí sĩ, chiến sĩ cách mạng và đồng bào yêu nước Quảng Nam, Đà Nẵng và các tỉnh khu vực miền Trung từ đầu thế kỷ XX đến năm 1945.
Những sự kiện lịch sử diễn ra tại nhà tù Faifo góp phần củng cố, bổ sung, cung cấp tư liệu nghiên cứu lịch sử về truyền thống đấu tranh yêu nước, cách mạng của Đảng bộ, quân và dân Quảng Nam, Đà Nẵng. Trong đó, những sự kiện lịch sử gắn với quá trình hoạt động của các nhân vật tiêu biểu bị giam cầm tại đây là dấu mốc quan trọng trong chặng đường hoạt động cách mạng của nhiều cán bộ lãnh đạo của Đảng, Nhà nước, các Bộ, ban ngành của Trung ương, của tỉnh Quảng Nam, Đà Nẵng và của các tỉnh bạn.
Những đóng góp của tù nhân chính trị bị giam cầm trong nhà tù Faifo là rất to lớn đối với phong trào đấu tranh yêu nước, cách mạng ở tỉnh Quảng Nam, Đà Nẵng từ đầu thế kỷ XX đến năm 1945. Trong nhà tù, tù nhân chính trị đã liên tục tổ chức phong trào đấu tranh quyết liệt với kẻ thù, góp phần ảnh hưởng và thúc đẩy phong trào đấu tranh chung ở bên ngoài. Những tù nhân chính trị sau khi ra khỏi nhà tù, trở về địa phương có đóng góp cho việc củng cố tổ chức Đảng, làm nên các cuộc vận động cách mạng rộng lớn như: Cao trào vận động dân chủ (1936 - 1939), phong trào vận động theo chương trình Việt Minh (năm 1942), phong trào mua vé số cứu quốc (năm 1943), cao trào chuẩn bị võ trang và Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong Cách mạng tháng Tám năm 1945.
Những sự kiện, nhân vật lịch sử liên quan đến di tích còn cho thấy mối liên hệ mật thiết giữa Nhà tù Faifo và các nhà tù lớn khác trong cả nước. Đặc biệt nhiều tù chính trị ở Nhà tù Faifo khi chuyển đến các nhà tù khác cũng đã tích cực tham gia, kể cả giữ vai trò lãnh đạo tổ chức phong trào đấu tranh tại các nhà tù đó. Di tích là nơi lưu giữ ký ức bi hùng về một thời không thể nào quên của Đảng bộ, quân và dân Quảng Nam, Đà Nẵng. Tại đây, hàng ngàn lượt chí sĩ, chiến sĩ cách mạng và đồng bào yêu nước bị giam cầm, tra tấn tại Nhà tù Faifo, kể cả là Trung tâm thẩm vấn trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ cứu nước cũng tại vị trí này.
Phòng tra tấn - hạng mục còn lại của Trung tâm Thẩm vấn - Ảnh: Nguyễn Cường
Về giá trị khoa học: Với những sự kiện, nhân vật lịch sử liên quan đến Nhà tù Faifo có thể khẳng định đây là nhà tù lớn ở miền Trung, là bộ phận quan trọng trong hệ thống nhà tù mà thực dân Pháp và chính quyền tay sai lập ra để đàn áp, tiêu diệt phong trào yêu nước, cách mạng của Nhân dân ta dưới ách thống trị, nô dịch của chúng.Nhà tù Faifo góp phần tạo cơ sở khoa học để tiếp tục nghiên cứu đầy đủ hơn về hệ thống nhà tù trên cả nước trong thời kỳ thực dân cũng như đế quốc. Từ Nhà tù Faifo cho thấy bố cục nhà tù, bộ máy cai quản, các hình thức canh giữ, giam cầm, tra tấn, đàn áp mà bọn thực dân sử dụng đối với tù nhân chính trị ở nhà tù Faifo đều là những hình thức phổ biến mà chúng sử dụng tại các nhà tù trong cả nước cùng thời. Những hình thức mà thực dân Pháp sử dụng đối với tù nhân chính trị tại Nhà tù Faifo thể hiện sự khắc nghiệt, tàn ác, thâm độc chung của hệ thống nhà tù mà chúng lập nên, không ngoài mục đích vừa giày vò thể xác, thậm chí giết chết, vừa tiêu diệt ý chí, niềm tin về cuộc sống và tương lai đất nước của người tù yêu nước. Cũng tại nhà tù này, phong trào đấu tranh của tù nhân với những hình thức sáng tạo góp phần bổ sung, làm phong phú các hình thức đấu tranh của tù chính trị trong nhà tù thực dân, đế quốc; thể hiện phẩm chất cao đẹp của người tù yêu nước, cách mạng “thân thể ở trong lao, tinh thần ở ngoài lao”; khẳng định sự đoàn kết, không sợ hiểm nguy, ý chí quyết tâm đánh đuổi kẻ thù, một lòng theo Đảng của những người con ưu tú của đất nước trước nạn ngoại xâm.
Thực tế hoạt động đấu tranh của tù chính trị tại Nhà tù Faifo để lại nhiều bài học quý báu về sự lãnh đạo của Đảng, như: Bài học về vai trò tập hợp, đoàn kết lực lượng đấu tranh dưới sự lãnh đạo của Đảng cho mục đích và lý tưởng chung; bài học về việc quan tâm làm tốt công tác giáo dục, đào tạo lực lượng cho cách mạng; bài học về việc phát huy sức sáng tạo, linh hoạt của tổ chức Đảng trong điều kiện cách mạng cụ thể để đạt được kết quả; bài học về việc củng cố, xây dựng và bảo vệ tổ chức Đảng trong điều kiện hoạt động khó khăn; bài học về vai trò của tổ chức Đảng trong việc đoàn kết, thống nhất chỉ đạo và hỗ trợ đấu tranh giữa lực lượng bên trong và bên ngoài nhà tù.
Về giá trị văn hóa, thẩm mỹ: Di tích là nơi thử thách và trui rèn ý chí cách mạng, là trường học hun đúc lý tưởng cách mạng của hàng ngàn tù chính trị bị giam cầm tại đây. Từ đây, hầu hết tù chính trị đều trở nên trưởng thành, vững chãi hơn, làm hành trang để bước tiếp trên con đường cách mạng sau này. Di tích là nơi minh chứng sinh động về sự mất mát, hy sinh to lớn, đồng thời biểu thị truyền thống đoàn kết, niềm tin son sắc của Đảng bộ, quân và dân Quảng Nam, Đà Nẵng vào thắng lợi cuối cùng của cuộc kháng chiến trường kỳ bảo vệ đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ kính yêu.
Những tấm gương tù chính trị chiến đấu, hy sinh quên mình tại Nhà tù Faifo góp phần tô bồi truyền thống yêu nước, cách mạng của con người Việt Nam mỗi khi đương đầu với nạn ngoại xâm. Di tích có giá trị về mặt nhân văn vô cùng sâu sắc. Dẫu chế độ ăn, uống, sinh hoạt vô cùng tồi tệ nhưng người tù chính trị tại đây vẫn gắng sức đùm bọc, chia sẻ, yêu thương, chăm sóc nhau trong sinh hoạt thường ngày hay trong đấu tranh sống mái với kẻ thù để bảo vệ đến cùng đồng chí, đồng đội, tổ chức của mình. Di tích có giá trị giáo dục truyền thống rất có ý nghĩa đối với cán bộ và Nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ về truyền thống yêu nước, cách mạng, lòng gan dạ, dũng cảm, cống hiến quên mình cho Tổ quốc, quê hương. Đây còn là nơi tưởng niệm, tri ân của thế hệ hôm nay với các thế hệ đi trước; bồi đắp những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp cho thế hệ mai sau. Di tích góp phần lan tỏa giá trị văn hóa và con người xứ Quảng đến bạn bè gần xa thông qua các hoạt động phát huy gắn với du lịch tại Hội An - một trung tâm du lịch ở miền Trung cũng như cả nước.
Ngày 17/6/2025, UBND tỉnh Quảng Nam ban hành Quyết định số 1687/QĐ-UBND về xếp hạng di tích cấp tỉnh, trong đó có di tích Nhà tù Faifo. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để thực hiện công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích trong thời gian đến; trong đó để khẳng định giá trị và sự đặc sắc của các di tích nhà lao ở Hội An (bao gồm di tích này và các di tích: Nhà lao Thông Đăng, nhà lao Hội An đều đã được xếp hạng là di tích cấp Tỉnh) cần thiết định hướng và xúc tiến xây dựng hồ sơ khoa học cho hệ thống các nhà lao thời thực dân, đế quốc ở Hội An để đề nghị cấp thẩm quyền xếp hạng di tích cấp quốc gia.
* Tài liệu tham khảo:
- Hồ sơ khoa học xếp hạng di tích cấp Tỉnh nhà tù Faifo năm 2024 do Trung tâm Bảo tồn Di sản Văn hóa Thế giới Hội An lập và lưu trữ.
*Tài liệu trích dẫn:
[1] Tọa lạc trong khu vực Công viên Hội An thuộc phường Sơn Phong (cũ), nay là phường Hội An.
[2] Theo Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Nam (2003), Phong trào đấu tranh của tù yêu nước ở Nhà lao Hội An (1908 - 1945).
[3] Tại khu vực địa điểm nhà tù chỉ còn lại một số hạng mục kiến trúc của Trung tâm thẩm vấn do chính quyền tay sai của Mỹ xây dựng - đây cũng là thiết chế đàn áp, tra tấn dã man của địch còn lại ở Hội An.
Tác giả: Nguyễn Cường
Nguồn tin: Trung tâm Bảo tồn Di sản Văn hóa Thế giới Hội An
Những tin cũ hơn
